Bijna drieduizend toeschouwers keken zaterdag toe hoe 500 Spaanse en Staatse troepen elkaar tijdens de 25e Slag om Bourtange onder een rookwolk van kanonvuur met blinkend staal en lood te lijf gingen. De broers Joost en Jeroen Speelman stonden – letterlijk en figuurlijk – recht tegenover elkaar.
„Treed voorwaarts!”
„Linksom!”
„Links, links, links.”
De grijswitte snor van Jaap Speelman (73) staat keurig in de krul, terwijl zijn commando’s de leden van het Exercitie Peloton Bourtange in beweging zetten. Vandaag begint de 25 e editie van de Slag om Bourtange, een jaarlijks terugkerend spektakel waarbij honderden ‘strijders’ elkaar in authentieke krijgsuitrusting vrolijk naar het leven staan. Deze keer nemen de Staatse troepen van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden het op tegen de Spaanse bezetting van de vestingstad. Detail: het betreft hier geen authentieke slag.
Familie maakte het prille begin van Slag om Bourtange mee
De bezoekers stromen achter de vijfhonderd soldaten – Nederlanders, Duitsers, Engelsen, Polen, Italianen en Tsjechen - aan de stervormige vestingstad binnen. Het loopt tegen het middaguur, de zon brandt achter de wolken. In de straten hangt de geur van houtvuur, die vanuit de kampementen van de soldaten naar de vesting drijft. Laarzen ranselen in een ijzeren cadans de kasseien. Banieren kronkelen in de wind.
Het is bekend terrein voor Speelman, die in 1986 met zijn gezin in Bourtange kwam wonen. In alle 25 edities streed hij mee, de ene keer als een woeste Republikein, dan weer als een soldaat in het leger van Napoleon. Deze keer leidt hij het Spaanse kanonvuur dat de Staatse troepen op afstand moet houden.
Om zijn nek draagt hij de gouden onderscheiding van het Gulden Vlies. Een bruine met een blauwwitte veer getooide hoed bedekt zijn hoofd. In zijn linkerhand draagt hij een wandelstok met een koperen punt. Van hoofd tot teen is hij uitgedost met de uitrusting van een Spaanse bevelhebber uit de 17 e eeuw. Het leeuwendeel komt uit de meer dan vaardige handen van zijn vrouw Marga die eveneens haar 25 e jubileum als re-enactor. De camé die nog van haar grootmoeder is geweest draagt ze op haar borst.
‘Links, links, links’
Speelman gebaart naar de brug die voor de vesting ligt. „Zie je die man met die oranje sjerp? Da’s Joost, mijn jongste zoon. En die man in het rood? Dat is Jeroen, mijn andere zoon. Voor hen is dit ook al de 25 e keer.”
Joost en Jeroen voeren respectievelijk de Staatse en de Spaanse troepen aan. Speelman: „Een echte broedertwist dus.” Hij glimlacht. Joost, een 39-jarige sergeant, gaat voor zijn mannen staan voordat ze de vesting binnenmarcheren. Een hese, allesdoordringende stem, die de instructeur van de genie verraadt, galmt over de rijen.
„Oranje!” brult hij.
„Boven!” klinkt het uit tientallen kelen.
,,Links, links, links.’’
De Republikeinen zijn er klaar voor.
De familie Speelman ook. Jeroen (48), in het dagelijks leven kok bij MartiniPlaza, leunt op een enorm kanon dat op een van de vestingwallen is neergezet. Vandaag hoeft hij geen buffet voor 1500 bezoekers in elkaar te knutselen. Zijn snor is dankzij een niet onaanzienlijke hoeveelheid pommade waterpas recht. Een hand rust op het gevest van zijn rapier. Alles ademt oog voor detail uit, net als bij zijn broer Joost. Hij was de ‘eerste beweger’ die de familie in de wonderlijke wereld van het re-enactment, het naspelen van historische veldslagen, stortte. „Ik denk dat ik een jaar of vijf was. Ik vond het zo ontzettend gaaf om te zien. Ik mocht meedoen als drummerjongen. Maar ja, mijn ouders wilden wel een oogje in het zeil houden dus die gingen ook meedoen.”
‘Je ziet allerlei dingen die niet kloppen’
De familie verdiept zich in haar vrije tijd in de historie en de krijgskunst van toen. Het gevolg is dat gewoon genieten van een tv-serie als Bridgerton niet meer mogelijk is. Jeroen trekt een vies gezicht. „Je kijkt ernaar en je ziet onmiddellijk allerlei dingen die gewoon niet kloppen. Afschuwelijk.”
De broers schreven het scenario voor de veldslagen die dit weekeinde plaatsvinden. De eerste is om 11.30 uur, waarbij de Nederlanders proberen de door de Spanjolen bezette vesting in te nemen. Het publiek verzamelt zich op de vestingwal. In de verte verschijnen eerst de banieren van de Staatse troepen en daarna verschijnen de Nederlanders, gewapend met kanonnen, pieken, musketten en rapieren. Toeschouwers richten mobieltjes op de soldaten die hun musketten richting het publiek zwaaien, want hier komt de ‘vijand’ vandaan.
Een omroeper raadt niet zonder reden toeschouwers met een gehoorapparaat aan dit een standje later te zetten. De Republikeinen openen het vuur met twee kanonnen. Rook verlaat de loop, een fractie van een seconde voordat een trommelvliesvernietigend schot over het veld knettert.
Donderend geschut
Jaap Speelman geeft leiding aan het Spaanse geschut en beantwoordt het vuur. Alsof Zeus persoonlijk zijn bliksem over het veldslag slingerde, zo hard klinkt het schot. De geur van kruit, gevolgd door de dichte mist van kruitdampen glijdt over het slagveld. ,,Hey, wat ruikt dat zoet’’, merkt een vrouw op om een seconde later te ontdekken dat de geur afkomstig is van een niet onaanzienlijke sigarenstomp die uit de mond van een andere toeschouwer steekt.
Beide partijen hakken met groot enthousiasme op elkaar in. In het begin vallen er wonderlijk weinig doden, maar tegen het einde van de slag begint het dodental toch aardig op te lopen. Volgens de omroeper kiezen de Spanjaarden voor een ‘strategische herpositie’, maar het lijkt toch verdacht veel op vluchten. Afijn, de Staatse troepen zegevieren. En zo hoort het ook.
De troepen keren weer terug naar de vesting. „Links, links, links.”
